By Rafael Euba
Μια τεράστια βιομηχανία ευτυχίας και θετικής σκέψης, που εκτιμάται ότι αποφέρει περίπου 11 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο, βοήθησε στη δημιουργία της φαντασίας, ότι η ευτυχία είναι ένας ρεαλιστικός στόχος!! Το κυνήγι του ονείρου της ευτυχίας, είναι μια ιδέα που προέρχεται από την Αμερική και εξάγεται στον υπόλοιπο κόσμο, μέσω της λαϊκής κουλτούρας.
Πράγματι, το κυνήγι της ευτυχίας είναι ένα από τα «αναφαίρετα δικαιώματα» της Αμερικής. Δυστυχώς όμως, αυτό έχει βοηθήσει να δημιουργηθεί μια προσδοκία, που η πραγματική ζωή αρνείται πεισματικά να παραδώσει.
Διότι ―όπως αποκάλυψε ο Αμπντ-αλ-Ραχμάν ο ΙΙΙ, ο Χαλίφης της Κόρδοβα τον δέκατο αιώνα― ακόμα και όταν ικανοποιούνται όλες οι υλικές και βιολογικές ανάγκες μας, η κατάσταση της διαρκούς και σταθερής ευτυχίας, θα παραμένει πάντα ένας θεωρητικός και φευγαλέος στόχος. Ο Χαλίφης αυτός, ήταν ένας από τους ισχυρότερους ανθρώπους της εποχής του, που απολάμβανε στρατιωτικά και πολιτιστικά αξιώματα. Προς το τέλος όμως της ζωής του, αποφάσισε να μετρήσει πόσες ημέρες της ζωής του αισθάνθηκε πραγματικά χαρούμενος, και οι μέρες ανήλθαν περίπου γύρω στις 14.
Η ευτυχία, σύμφωνα με τον Βραζιλιάνο ποιητή Βινίσιους ντε Μοράες, είναι σαν ένα φτερό που πετάει στον αέρα. Πετάει ανάλαφρα, αλλά όχι για πολύ. Η ευτυχία είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα, μια αφηρημένη ιδέα που δεν έχει ισοδύναμο στην ανθρώπινη εμπειρία. Οι θετικές και τα αρνητικές επιδράσεις βρίσκονται μέσα στον εγκέφαλο, αλλά η σταθερή ευτυχία δεν έχει βιολογική βάση. Και αυτό ίσως είναι κάτι που νομίζω ότι πρέπει να χαρούμε.
Φύση και εξέλιξη
Οι άνθρωποι δεν είναι φτιαγμένοι για να είναι ευτυχισμένοι, ούτε καν χαρούμενοι. Αντιθέτως, είμαστε φτιαγμένοι κυρίως για να επιβιώνουμε και να αναπαραγόμαστε, όπως και κάθε άλλο πλάσμα στον φυσικό κόσμο. Η κατάσταση της διαρκούς ευχαρίστησης, αποθαρρύνεται από την ίδια τη φύση, επειδή αυτό θα μείωνε την προστασία μας από τις πιθανές απειλές για την επιβίωσή μας.
Το γεγονός ότι η εξέλιξη έχει δώσει προτεραιότητα στην ανάπτυξη ενός μεγάλου μετωπιαίου λοβού στον εγκέφαλό μας (ο οποίος μας δίνει εξαιρετικές εκτελεστικές και αναλυτικές ικανότητες), αντί για μία φυσική ικανότητα να είμαστε ευτυχισμένοι, μάς λέει πολλά για τις προτεραιότητες της φύσης. Διαφορετικές περιοχές και δίκτυα νευρώνων στον εγκέφαλο, συνδέονται με συγκεκριμένες νευρολογικές και διανοητικές λειτουργίες, αλλά η ευτυχία που είναι απλή κατασκευή χωρίς νευρολογική βάση, δεν μπορεί να βρεθεί στον εγκεφαλικό ιστό.
Στην πραγματικότητα οι εμπειρογνώμονες σε αυτόν τον τομέα, υποστηρίζουν, ότι η αποτυχία της φύσης να εξαλείψει την κατάθλιψη στην εξελικτική διαδικασία (παρά τα προφανή μειονεκτήματα όσον αφορά την επιβίωση και την αναπαραγωγή) οφείλεται ακριβώς στο γεγονός ότι η κατάθλιψη, ως προσαρμογή παίζει ένα χρήσιμο ρόλο σε περιόδους δυσκολιών, βοηθώντας το απογοητευμένο άτομο να απεμπλακεί από επικίνδυνες και απελπιστικές καταστάσεις, τις οποίες δεν μπορεί να κερδίσει. Οι καταθλιπτικές διαταραχές μπορεί επίσης να έχουν λειτουργία επίλυσης προβλημάτων κατά τη διάρκεια δύσκολων περιόδων.
Ηθική
Η σημερινή παγκόσμια βιομηχανία της ευτυχίας έχει τις ρίζες της στους Χριστιανικούς κώδικες ηθικής, πολλοί από τους οποίους διδάσκουν ότι υπάρχει μια ηθική αιτία για οποιαδήποτε δυστυχία βιώνουμε. Η δυστυχία, δηλαδή, οφείλεται στα ηθικά μειονεκτήματα της ανθρώπινης φύσης, τον εγωκεντρισμό και τον υλισμό. Κηρύττουν ακόμη, ότι μια κατάσταση ενάρετης ψυχολογικής ισορροπίας μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την αποκήρυξη του υλικού κόσμου και τη χαλιναγώγηση των σαρκικών επιθυμιών.
Στην πραγματικότητα, αυτές οι στρατηγικές προσπαθούν απλώς να βρουν κάποια λύση για την έμφυτη ανικανότητά μας να απολαμβάνουμε τη ζωή. Γι’ αυτό θα πρέπει να έχουμε άνεση με τη πληροφορία, ότι η δυστυχία, δεν είναι πραγματικά ένα δικό μας λάθος, αλλά έχει τις ρίζες της στο βιολογικό μας σχεδιασμό.
Ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σω είχε πει Δεν έχουμε δικαίωμα για την κατανάλωση ευτυχίας χωρίς πρώτα να την έχουμε παράγει εμείς οι ίδιοι, όπως δεν έχουμε δικαίωμα να καταναλώνουμε πλούτο και υλικά αγαθά χωρίς πρώτα να τα έχουμε παράγει εμείς οι ίδιοι. Η ευεξία είναι προφανώς κάτι το οποίο πρέπει να κερδίσουμε, γεγονός το οποίο αποδεικνύει ότι δεν είναι πρόκειται για μία φυσική κατάσταση.
Οι κάτοικοι ―στο βιβλίο του Aldous Huxley “Brave New World”― του κόσμου αυτού, ζουν απόλυτα ευτυχισμένες ζωές με τη βοήθεια ενός ναρκωτικού, του “soma”, που τους κάνει υπάκουους αλλά και ικανοποιημένους. Στο μυθιστόρημά του, ο Huxley, υπονοεί ότι ένας ελεύθερος ανθρώπινος πρέπει αναπόφευκτα να βασανίζεται από τα δύσκολα συναισθήματα. Βέβαια, αν δινόταν σε κάποιον η επιλογή ανάμεσα στο συναισθηματικό μαρτύριο και τη γαλήνη που προσφέρει η ευτυχία, σίγουρα πολλοί θα προτιμούσαν το δεύτερο.
Όμως το “soma” δεν υπάρχει, οπότε το πρόβλημα δεν είναι ότι η πρόσβαση σε μια αξιόπιστη διαρκή ευχαρίστηση με χημικά μέσα είναι παράνομη, αλλά μάλλον ότι είναι αδύνατη. Οι χημικές ουσίες μεταβάλλουν το μυαλό (το οποίο μπορεί μερικές φορές να είναι ένα καλό μυαλό), αλλά επειδή η ευτυχία δεν σχετίζεται με ένα συγκεκριμένο λειτουργικό μοντέλο του εγκεφάλου, γι’ αυτό δεν μπορούμε να την αντιγράψουμε χημικά.
Θετικά και αρνητικά συναισθήματα
Τα ανθρώπινα συναισθήματα είναι ανάμεικτα, μπερδεμένα και πολλές φορές αντιφατικά, όπως όλα άλλωστε στη ζωή μας. Η έρευνα έχει δείξει ότι τα θετικά και αρνητικά συναισθήματα μπορούν να συνυπάρχουν στον εγκέφαλο, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Αυτό το μοντέλο δείχνει ότι το δεξί ημισφαίριο επεξεργάζεται κατά προτίμηση αρνητικά συναισθήματα, ενώ τα θετικά συναισθήματα τα διαχειρίζεται το αριστερό μέρος του εγκεφάλου.
Αξίζει να θυμηθούμε λοιπόν, ότι δεν είμαστε φτιαγμένοι για να είμαστε συνεχώς ευτυχισμένοι. Αντίθετα, είμαστε φτιαγμένοι ώστε να στοχεύουμε στην επιβίωση και στην αναπαραγωγή. Αυτά τα δύο είναι δύσκολα καθήκοντα, που πρέπει να κοπιάσουμε και θα αγωνιστούμε, και προκειμένου να αναζητήσουμε την ευχαρίστηση και την ασφάλεια, θα πρέπει να αμυνθούμε κατά των απειλών που θα συναντήσουμε και να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε τον πόνο.
Το μοντέλο αυτό των αντιθετικών συναισθημάτων που προσφέρει η συνύπαρξη της ευχαρίστησης και του πόνου, ταιριάζει πολύ περισσότερο στον κόσμο μας από την ανέφικτη ευφορία που προωθεί η βιομηχανία της ευτυχίας. Στην πραγματικότητα, προσποιούμενος κανείς ότι οποιοσδήποτε πόνος είναι μη φυσιολογικός και παθολογικός θα ενισχύσει μόνο τα συναισθήματα της ανεπάρκειας και της απογοήτευσης.
Η υπόθεση ότι δεν υπάρχει ευτυχία, μπορεί να φαίνεται ως ένα καθαρά αρνητικό μήνυμα, ωστόσο η θετική πτυχή, η παρηγοριά, είναι η γνώση ότι η δυσαρέσκεια δεν είναι προσωπική αποτυχία. Αν είμαστε δυστυχισμένοι κάποιες φορές, δεν είναι ένα ελάττωμα που χρειάζεται άμεση επιδιόρθωση αλλά πρόκειται για μία φυσιολογική διακύμανση της ανθρώπινης φύσης.
