Τελικά, είμαστε πραγματικοί ή όχι;
Στο φετινό Code Conference του Recode, ο πάντα δημιουργικά ανήσυχος Elon Musk, λίγους μήνες πριν περιγράψει πώς σχεδιάζει να αποικήσει τον Άρη, εξήγησε ότι όλοι εμείς δεν αποκλείεται να είμαστε δημιουργημένες από ηλεκτρονικό υπολογιστή οντότητες, οι οποίες ζουν σε ένα video game ή προσομοίωση ενός ανεπτυγμένου πολιτισμού και για την ακρίβεια, των απογόνων μας.
Νωρίτερα μέσα στη χρονιά, ο Matt Damon, απευθυνόμενος στη φετινή τάξη αποφοίτων του MIT, έκανε αναφορά σε αυτήν την πιθανότητα, με μία παραλλαγή: αντί προσομοίωσης φτιαγμένης από τους απογόνους μας, είπε ότι είμαστε προσομοίωση εξωγήινων, εξηγώντας ότι ο γνωστός αστροφυσικός Neil deGrasse Tyson τοποθετεί τις πιθανότητες για κάτι τέτοιο, στο 50-50.
Και πριν λίγες ημέρες, σε ένα εξαιρετικό άρθρο στον New Yorker για το “παιδί-θαύμα” του κόσμου των venture capitalists, Sam Altman, ο Tad Friend έγραψε ότι οι Musk και Damon είναι μόνο δύο από τους πολλούς που δείχνουν ενδιαφέρον στην υπόθεση να ζούμε σε μία προσομοίωση, περίπου όπως έχουμε δει στην ταινία Matrix.
Ο Friend υποστήριξε, ειδικότερα, ότι με την παραπάνω άποψη έχουν πάθει εμμονή πολλοί δισεκατομμυριούχοι στη Silicon Valley και ότι δύο εξ αυτών από τον χώρο της τεχνολογίας “ανέθεσαν μυστικά σε επιστήμονες να βρουν τρόπο να μας απελευθερώσουν από την προσομοίωση”.
Αλλά πού βασίζεται όλη αυτή η μανία και ποια ακριβώς στοιχεία έχουμε τα οποία να μας δείχνουν αν όντως ο κόσμος μας είναι ή δεν είναι αληθινός;
Η βάση της υπόθεσης
Γενικά, η ιδέα της αμφισβήτησης του κατά πόσο αυτό που βιώνουμε είναι η πραγματικότητα έχει ρίζες χιλιάδων ετών, σε δυτικές και ανατολικές φιλοσοφικές σχολές.
Η υπόθεση της προσομοιωμένης πραγματικότητας (simulation hypothesis) μπορεί κανείς να πει ότι είναι το επόμενο βήμα μετά τη 2,5 χιλιάδων ετών διαπίστωση του Δημόκριτου, ότι “συμβατικά υπάρχει χρώμα, με κοινή παραδοχή υπάρχει γλυκύτητα, με κοινή παραδοχή υπάρχει πικρό, αλλά στην πραγματικότητα υπάρχουν μόνο άτομα και κενός χώρος (διάστημα)”. Το βήμα που ρωτάει:
“Μήπως, μόνο συμβατικά είμαστε πραγματικοί;”
Η υπόθεση περιγράφηκε πρώτη φορά από τον ειδικό στην τεχνητή νοημοσύνη, Hans Moravec, αλλά έγινε ευρύτερα γνωστή από τον Σουηδό φιλόσοφο Nick Bostrom, ο οποίος πρότεινε, το 2003, “το επιχείρημα της προσομοίωσης“. Συνοπτικά, σύμφωνα με τον Bostrom:
1. Είτε ο ανθρώπινος ή άλλος παρομοίου επιπέδου πολιτισμός είναι απίθανο να φτάσει το επίπεδο τεχνολογίας που του επιτρέπει να δημιουργεί προσομοιωμένες πραγματικότητες,
2. Είτε ένας πολιτισμός που μπορεί να φτάσει σε αυτό το τεχνολογικό επίπεδο είναι απίθανο να δημιουργήσει τέτοιες προσομοιώσεις σε βαθμό ο οποίος θα αυξήσει την πιθανότητα ύπαρξης περισσότερων δημιουργημένων οντοτήτων από πραγματικές, για λόγους όπως οι ηθικοί φραγμοί,
3. Είτε κάθε οντότητα στο γενικό μας σύνολο εμπειριών είναι σχεδόν βέβαιο ότι ζει εντός μίας προσομοίωσης.
Το επιχείρημα του Bostrom δημοσιεύτηκε υπό τον τίτλο “Ζεις μέσα σε προσομοίωση υπολογιστή;” και βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι επόμενες γενιές, οι οποίες σύμφωνα με τη λογική θα έχουν υπέρ-ισχυρούς υπολογιστές, θα επιχειρήσουν να δημιουργήσουν προσομοιώσεις -μεταξύ άλλων- της εποχής των προγόνων τους.
Πράγματι, εάν θεωρήσουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα υπερφυσικό σε σχέση με το υποσυνείδητο και ότι είναι απλά προϊόν της αρχιτεκτονικής του εγκεφάλου μας, η λογική μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κάποια στιγμή στο μέλλον, θα μπορέσουμε να το αναπαράγουμε μαζικά. Αυτή είναι η βάση των επιχειρημάτων όλων των παραπάνω “τρελών” δισεκατομμυριούχων.
Αλλά η λογική των πάντα περίεργων λεφτάδων δεν είναι η μόνη που ακολουθεί αυτήν την οδό. Το ίδιο συμβαίνει και με αρκετούς επιστήμονες. Ένας από αυτούς και ο Δρ Rich Terrile, ερευνητής στο Εργαστήριο Αεριώθησης της NASA, ο οποίος δήλωσε στον Guardian:
“Σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχει τεχνικό εμπόδιο για τη δημιουργία μηχανών με συνείδηση ακριβώς όπως η ανθρώπινη”.
Μία γεύση ενός παρόμοιου μέλλοντος με αυτό που περιγράφει ο Δρ Terrile άλλωστε, βιώνουμε ήδη όλοι εμείς, χάρη στα videogames και τις εμπειρίες εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας που έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους. Όπως είπε ο Musk τον Ιούνιο, η δημιουργία εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας είναι το πρώτο βήμα, έως και η απόδειξη ότι στο μέλλον, τεχνητό και πραγματικό δεν θα διακρίνονται.
(Ολόκληρη η συνέντευξη του Musk, εδώ)
Ο Δρ Terrile, συμφωνώντας, θεωρεί πως
“Σε λίγες δεκαετίες από τώρα, θα αναπτύξουμε κοινωνίες όπου οι τεχνητές οντότητες οι οποίες θα ζουν σε καθεστώς προσομοίωσης θα είναι περισσότερες από τους κανονικούς ανθρώπους”.
Κι αν αυτό είναι ένα πιθανότατο σενάριο για το μέλλον, συνεχίζει ο Δρ Terrile, πώς γνωρίζουμε ότι αυτό δεν συμβαίνει ήδη;
Ο ερευνητής της NASA επικαλείται τους όρους και νόμους των μαθηματικών και της φυσικής που διέπουν και χαρακτηρίζουν το σύμπαν, παρομοιάζοντας τα υποατομικά σωματίδια από τα οποία αποτελούνται τα πάντα με pixel ενός videogame και υποστηρίζει ότι:
“Είναι μάλλον εξαιρετικά απίθανο να μη ζούμε αυτή τη στιγμή σε κάποιου είδους προσομοίωση που έφτιαξαν οι μελλοντικοί εαυτοί μας”.
Ο αντίλογος: “Δεν υπάρχει η παραμικρή απόδειξη, είναι ύβρις”
Η άποψη, πάντως, δεν τους πείθει όλους. Η Lisa Randall, καθηγήτρια στο Harvard, είναι πολύ σκεπτική.
“Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιο πραγματικό επιχείρημα [υπέρ της υπόθεσης της προσομοιωμένης πραγματικότητας]”, είπε χαρακτηριστικά. “Δεν υπάρχει η παραμικρή απόδειξη”. Τόνισε, μάλιστα, πως το θεωρεί ύβρη το να σκεφτόμαστε ότι είμαστε όλοι αυτή τη στιγμή προσομοιωμένοι.
Αλλά ο Δρ Terrile επιμένει, λέγοντας ότι όταν αναγνωρίσουμε ότι ζούμε σε καθεστώς προσομοίωσης θα πρόκειται για επανάσταση παρομοίου μεγέθους με εκείνη που βίωσε ο άνθρωπος όταν δέχτηκε τη διαπίστωση του Κοπέρνικου πως η Γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος. Μία άποψη τόσο πρωτοποριακή, ώστε κανείς δεν τη δεχόταν ούτε ως υπόθεση, όταν πρώτο-εκφράστηκε.
Άλλωστε, λέει ο Δρ Terrile, η υπόθεση της προσομοίωσης εξηγεί πολύ καλύτερα την ύπαρξή μας, από τις έως τώρα αποτυχημένες προσπάθειες να εντοπίσουμε την απόλυτη αρχή των πάντων.
Όμως οMax Tegmark, καθηγητής Φυσικής στο ΜΙΤ, υπογραμμίζει πως δεν μπορούμε απλά να αποδίδουμε την αποτυχία μας να εξηγήσουμε κάποια πράγματα, λέγοντας πως είμαστε μια προσομοίωση.
Μπορεί η υπόθεση να επαληθευτεί ή να διαψευστεί;
Πώς, όμως, μπορούμε τελικά να είμαστε βέβαιοι είτε για το ένα σενάριο είτε για το άλλο;
Η πιο απλή απάντηση θα ήταν ενδεχομένως η εξής:
“Δοκιμάζοντας να φτιάξουμε τις δικές μας προσομοιώσεις της συνείδησης και του κόσμου”.
Αν μπορέσουμε εμείς, τίποτα δεν αποκλείει να μπόρεσαν κι άλλοι, πριν από εμάς.
Νευροεπιστήμονες και ερευνητές της τεχνητής νοημοσύνης έχουν προς το παρόν φτιάξει μηχανές με τεχνητή νοημοσύνη που τους επιτρέπει να παίζουν καλό σκάκι και να βάζουν λεζάντες στο φωτογραφίες που τους δείχνουμε. Αλλά μπορεί μια μηχανή να αποκτήσει συνείδηση; Απλά, ακόμα δεν ξέρουμε.
Εν τω μεταξύ, οι επιστήμονες μπορούν να ψάχνουν για στοιχεία που δείχνουν ότι βρισκόμαστε εντός μιας ενδεχόμενης προσομοίωσης, για ενδεχόμενα “λάθη” στον σχεδιασμό.
Σε κάθε περίπτωση, ο καθηγητής Tegmark θεωρεί ότι για να απαντήσουμε κατηγορηματικά στο ερώτημα “είμαστε πραγματικοί ή τεχνητά δημιουργημένοι” πρέπει να γνωρίζουμε τους νόμους της φυσικής που ισχύουν στον χώρο/κόσμο/χρόνο όπου δημιουργήθηκε η υποτιθέμενη προσομοίωση στην οποία ζούμε.
Εάν δεν τους γνωρίζουμε, κάθε παρατήρηση που κάνουμε, κάθε “λάθος” που εντοπίζουμε, πώς θα γνωρίζουμε ότι δεν είναι σκόπιμα λάθος;
Και ακόμα κι αν φτιάξουμε τη δική μας προσομοίωση του κόσμου, πώς θα απαντήσουμε στο ερώτημα αν είμαστε ή όχι οι πρώτοι που τα κατάφεραν;
Μάλλον η υπόθεση θα παραμείνει εσαεί υπόθεση και αφορμή για φιλοσοφικές συζητήσεις και επιστημονικές αναζητήσεις. Ίσως, όμως, αυτό να είναι το πιο σημαντικό. Να παραμένει ζωντανή η ελπίδα και το κίνητρο για πρόοδο, εφόσον οι προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση γίνονται με ανοικτό και ταυτοχρόνως, κριτικό πνεύμα.
Μέχρι, τουλάχιστον, οι χρηματοδοτούμενοι από δισεκατομμυριούχους της Silicon Valley επιστήμονες, να μας “απελευθερώσουν από το Matrix”.